روابط بین‌فردی

تعهد، یک قول یا پیمان آزادانه است، که دو نفر را در مسیری از عشق، امید، اعتماد، روابط دوستانه و احترام، کنار هم نگه می‌دارد. اگرچه عبارات ممکن است متفاوت باشند، اما بیشتر قول‌های ازدواج حول این محور است که شریکان همدیگر را دوست بدارند، به یکدیگر محبت بورزند، احترام بگذارند و یکدیگر را حمایت و تقویت کنند. وقتی افراد ازدواج می‌کنند، از من به سوی ما حرکت کرده و از آن پس، اینچنین با جهان ارتباط برقرار می‌کنند. هر جا که می‌روند، هر آن چه که قصد انجام آن را در آینده دارند، حتی آنچه فکر، احساس یا درک می‌کنند، توسط همسرشان بیشتر درک می‌شود و به بیان دیگر تحت تاثیر قرار می‌گیرد. تصمیم گرفتن به تعهد یا ترک ازدواج، یک تصمیم مناقشه‌برانگیز یا سخت است، زیرا به گرو گرفتن چیزهای بسیاری نیاز دارد. هیچ تضمینی برای اینکه یک ازدواج، موفقیت‌آمیز و رابطه‌ای نیرومند باقی بماند، وجود ندارد. در ازدواج هر یک از زوجین نگاهی امیدوارانه به آینده‌ی مبتنی بر عشق و اعتماد، جهت تحقق قول‌هایی که به هم داده بودند، دارند. برای گسترش و تقویت این نگاه امیدوارانه، به احترام متقابل، حمایت هیجانی و توجه به نیازهای یکدیگر احتیاج است.

این تصور که عدم ارضای نیازهای جنسی و عاطفی می‌تواند تعهد زناشویی را خدشه‌دار کند، تصوری غلط است. چه بسا زن و شوهرهایی هستند که نیازهایشان برآورده نشده ولی هرگز خیانت نکرده‌اند. بارها از کسانی که روابط فرازناشویی (خیانت) دارند، شنیده می‌شود که”زن یا شوهرم هیچ کم و کسری ندارد و تنها حوزه‌ای که مشکلی وجود دارد، حوزه‌ی جنسی است”. اگر صرفاً در بحث عدم تعهد، به بحث برآورده نشدن نیازها پرداخته شود، در بیشتر مواقع به فرد این حق داده می‌شود که خیانت کرده و خیانت‌شان کاملا توجیه می‌شود. مکانیزم دفاع روانی توجیه‌سازی در افرادی که خیانت می‌کنند، به‌وفور استفاده می‌شود و این توجیه همیشه از برآورده نشدن نیازها حکایت دارد. ارضای نیازها، تضمین‌کننده‌ی خوشبختی و تعهد زناشویی نیست. مثل این است که کسی بگوید من خیلی خوشبختم چون غذای خوشمزه‌ای می‌خورم، یا رابطه‌ی جنسی خوبی دارم و… . پس تبیین تعهد با ارضای نیازها یک مقوله‌ی غیرعقلانی است. احتمال دارد زن و شوهر بارها دچار تعارض و بحث شوند و نسبت به یکدیگر حتی حس نفرت هم پیدا کنند. یعنی نه تنها گاهاً نیاز آن‌ها ارضا نمی‌شود بلکه تنش هم بین آن‌ها به وجود می‌آید. در این حالت، زوج خیلی راحت برای خود این حق را قائل می‌شوند که با یکی که مهربان‌تر است، ارتباط برقرار کنند تا نیازهای عاطفی‌شان برآورده شود. و ظاهراً هم یک منطق سفسطه‌وار برای خیانت خود دارند؛ چون بد بود، نامهربان بود، درکم نکرد، مشکل جنسی داشت، به خودش نمی‌رسید و… . اینجاست که اکثراً، افرادی که درگیر خیانت و روابط فرازناشویی هستند، مسئولیت آن را نپذیرفته و مسئولیت خیانت و اشتباه خود را به طرف مقابل خود نسبت می‌دهند.

شروع رابطه‌ی زناشویی نیازمند گفتن یک “بله” و هزاران “نه” است. یک بله گفتن به یک موقعیت و “نه” گفتن به همه‌ی بهترهای ممکن و محتمل برای زن و مرد. بهترهای محتمل یعنی ظاهر زیباتر یک فرد، یا فردی که بهتر حرف می‌زند، پولدارتر است، بهتر درک می‌کند، خانواده‌ی بهتری دارد، یا با شخصیت‌تر است و… . هر فردی که در موقعیت، “بله” را نگوید و ازدواج نکند، احتمال دارد با موقعیت‌های خیلی بهتر مواجه شود. پس مفهوم تعهد این است: توانایی گفتن یک بله و هزاران نه که در دلِ این “بله” نهفته است. اگر از دیدگاه وجودگرایان به بحث تعهد نگاه کنیم، تعهد یک انتخاب و پذیرفتن مسئولیت‌های متعاقب آن، با تمام مشکلات احتمالی پیش‌رو است؛ از قبیل تغییر ظاهر همسر، شکست مالی، عدم ارضای نیازها، ناتوان شدن جنسی، بداخلاق شدن طرف مقابل و هر مشکل و متعاقب آن توجیه دیگری. به‌نظرم برای کار روی مسئله‌ی تعهد، ما با جامعه‌ای پر از تفاوت و پر از رنگ که شامل کودک، نوجوان، زن، مرد و بزرگسال است، مواجهیم، جامعه‌ای که هر روز در معرض انواع الگوها ،برنامه‌ها ،تعارض‌ها و مسائل جدید ناگهانی قرار می‌گیرد.

ناگفته نماند که اولین گام در ساختن یک رابطه‌ی زناشویی موفق و متعهد، انتخاب درست است. يکي از ويژگي‌هاي اصلي زوجين متعهد، مسئولیت‌پذیری است و به ميزان پايبندي افراد در مقابل پيمان بسته‌شده اشاره دارد. مسئوليت‌پذيري به عنوان يکي از مفاهيم اصلی تعهد زناشويي مطرح شده است. يکي ديگر از عواملي که در تحکيم و ثبات روابط زناشويي مؤثر است، توجه زوجين به خواسته‌ها و نيازهاي يکديگر است؛ با به کار بردن رفتارهاي مهرورزانه، مثل گوش دادن مؤثر، تشويق، احترام، اعتماد و پذيرش، زوجين ارتباط بهتري با يکديگر برقرار کرده و تشويق مي شوند تا اين رفتارها را ادامه دهند. آن‌ها درمی‌یابند که استفاده از اين روش ها در برقراري ارتباط و ارضاي نيازهاي آن‌ها بسيار مفيد است و براي خود آن‌ها نيز آرامش بسياري به دنبال خواهد داشت.

سودابه علی‌محمدی، دانشجوی دکترای مشاوره، مشاور و روانشناس مرکز دیگرگون

ارسطو می‌گوید، عشق یک عنصر ارزشمند بیرونی است، و معتقد است سه چیز متفاوت را می‌توانیم دوست داشته باشیم: آن‌هایی که مفیدند، آن‌هایی که شادی‌آفرینند و آن‌هایی که ارزشمندند. در ادامه هم می‌گوید، این سه مورد، روابط خاص خود را هم به وجود می‌آورند. بیایید به هر کدام نگاهی بیندازیم.

نوع اول رابطه، بین کسانی اتفاق میفتد که برای هم مفیدند. در رابطه‌ی خود منفعت می‌بینند، که اغلب بُعد مالی دارد. حتی ممکن است شرکای مالی هم باشند. ارسطو می‌گوید، این نوع رابطه می‌تواند خیلی سودرسان باشد، اما مشکلاتی هم ممکن است سر راه پیش بیاید. علت اصلی ایجاد رابطه، منافعی است که افراد از آن کسب می‌کنند، در این صورت خودمحوری به درگیری ختم می‌شود، چون یک طرف احساس می‌کند که مغبون شده است. بنابراین، رابطه به خط پایان می‌رسد. اگر یکی از طرفین احساس کند رابطه دیگر به سودش نیست، رابطه را برهم زده و می‌رود.

نوع دوم رابطه‌ای که ارسطو توضیح می‌دهد، بین افرادی ایجاد می‌شود که از کنار هم بودن لذت می‌برند. این نوع رابطه از اولی قوی‌تر است، چون دوستانی که تنها برای منفعت در کنار هم هستند، از گذراندن وقت با هم لذت نمی‌برند. اما آن‌هایی که برای لذت کنار هم هستند، شوخ‌طبع بوده و علاقه‌مند به معاشرت با یکدیگر هستند. ممکن است آخر هفته‌ها با هم قرار گذاشته و گشتی در شهر بزنند. ارسطو می‌گوید، این نوع رابطه خیلی خوشایند است، اما مشکلاتی را هم به‌دنبال دارد. این نوع روابط دوستانه، مانند روابط دارای منفعت، خودمحورهستند، یعنی هر فرد به دنبال شادی و لذتی است که می‌خواهد از رابطه بگیرد و اگر رابطه دیگر هیچ لذتی نداشته باشد، دوستی از هم پاشیده شده و رابطه به خط پایان می‌رسد. ارسطو می‌گوید، هر دوی این روابط، سودمند هستند. ما واردشان می‌شویم، چون می‌خواهیم چیزی از آن‌ها عایدمان شود. پس اگر به چیزی که می‌خواهیم نرسیم- سود یا لذت- دیگر برای رابطه ارزش قائل نشده و به آن پایان می‌دهیم.

حال، نوبت رابطه‌ی سوم است. ارسطو می‌گوید، این رابطه براساس ارزشی است که طرفین برای هم قائل هستند. دو نفر به خاطر چیزهای خوبی که در یکدیگر دیده‌اند، به سوی هم جذب می‌شوند. برای شخصیت طرف مقابل ارزش قائل هستند و می‌خواهند رابطه‌شان به شکل سالمی رشد کند. حتی خوبی‌های طرف مقابل باعث می‌شود خودشان را رشد داده و بهتر کنند. از نظر ارسطو، این رابطه بر پایه‌ی خودمحوری یا منفعت‌طلبی نیست. هیچکس روی خودش تمرکز ندارد، بلکه تمرکزش روی طرف مقابل است. دو طرف، دیگری را به خاطر همان کسی که هست، دوست دارد، نه به‌خاطر آنچه که قرار است از رابطه نصیبش شود. از دیدگاه ارسطو، این رابطه نسبت به دو رابطه‌ی اولی قابل تحمل‌تر است و فقط وقتی به خط پایان می‌رسد که یکی از طرفین دیگر برای فرد مقابل ارزشمند نباشد. از دیدگاه ارسطو، درست‌ترین نوع رابطه بر پایه‌ی خوبی استوار است. ما هم مانند ارسطو معتقدیم اشکالی ندارد اگر از یک رابطه‌ی سالم، منفعت و لذت بخواهیم. شاید به‌خاطر یکی از این دو موضوع یا هر دو، جذب طرف مقابل شوید، ولی اگر به همین مقدار اکتفا کنید، رابطه ثباتی نخواهد داشت و رشد نخواهد کرد. ارسطو می‌گوید، زندگی زناشویی به دنبال منفعت و لذت است و اگر میان دو نفر با شخصیت مناسب رونق بگیرد، آن‌ها به مرحله‌ی سوم رابطه دست می‌یابند.

باور ما این است که منفعت و لذت شاید ثمره‌ی ازدواج باشد، اما پایه و اساس درستی برای روابط پخته نیست، چون انگیزه‌های خود محوری هستند که رابطه را شرطی می‌کنند. تمرکز روی خوبی طرف مقابل و حمایت از رشد او باید اصل هر رابطه‌ای باشد که منفعت و لذت را به‌همراه خواهد آورد و در پی آن‌ها نتایج دیگر هم گرفته خواهد شد. ما هم مثل ارسطو، عشق را ثمره‌ی توجه به خوبی‌ها می‌دانیم. عشق ورزیدن به خوبی‌های یک نفر، پایه و اساس روابط سالم است. به نظر ما، ملوین و کارول، عاشقان ارسطویی هستند. عشق ملوین بر پایه‌ی ارزش قائل شدن برای خودِ حقیقی کارول استوار بود. ملوین انگیزه پیدا کرده بود به مرد بهتری تبدیل شود و شکی نیست که از کارول حمایت خواهد کرد تا به زن بهتری تبدیل شود. به همین خاطر است که می‌خواهیم طبق نظر ارسطو زندگی زناشویی خود را بسازیم.

برشی از کتاب خوشبخت در کنار هم

ترجمه‌ی دکتر علی اکبر گودینی و همکاران (انتشارات دانژه)