چنین تصور می‌شود که کافئین با منشأ طبیعی از گیاهان، به دلیل طبیعی بودن، کاملاً بی‌زیان هست. این‌گونه تعبیر کردن، به‌شدت نادرست بوده و سبب بسیاری از سوء برداشت‌ها می‌شود. کافئین نیز، مانند هر ماده‌ی دیگری دارای جنبه‌های سودبخش و زیان‌آور است.
کافئین و بی‌خوابی
از نخستین پیامدهای کافئین که بشر توانست شناسایی کند، اثر کافئین در ایجاد تأخیر در زمان خواب و به عقب انداختن ساعت بیولوژیک بدن هست. کافئین در جرگه‌ی داروهای هوشیارکننده و خواب‌زدا هست، زیرا ماده‌ای را که مسبب ایجاد خواب در مغز است را مهار و خنثی می‌کند.
قهوه عموماً جدا از نوع دانه، دارای ۵۴% کافئین می‌باشد و ۴۳% کافئین نیز، با نوشیدن چای تامین می‌گردد. مردم ایالات متحده روزانه، میانگینی برابر با ۳۰۰ میلی‌گرم کافئین دریافت می‌کنند، در حالی که میزان دریافتی بقیه‌ی مردم جهان، یک‌سوم این مقدار کافئین است.
کافئین ماده‌ی هشیارکننده و تمرکز حواس
به‌غیر از افزایش هشیاری، که از سودمندی‌های کافئین است، تأثیرات دیگر آن به مقدار کافئین دریافتی بستگی دارد. مقداری در حد ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌گرم، تأثیری مشابه با آمفتامین با دوزاژ کم دارد. چنانچه اگر آمفتامین را با این دوز کافئین بخورید، دیگر اثری از کنش آن نخواهید دید.
کافئین، عامل اختلال جنسی در مردان و زنان
یکی از تأثیرات کافئین بر مردان، کاهش اسپرم و قدرت جنسی و ضعف نعوظ می‌شود. اما جای نگرانی نیست. آشامیدن دو فنجان قهوه در روز، چنین پیامدی را نخواهد داشت. بلکه کافئین موجود در نوشابه‌های انرژی‌زا، چنین اثری دارد. اگر کافئین کمتر از دو فنجان در روز باشد، نتیجه‌ی عکس داشته و ممکن است باعث کاهش اسپرم شود. مقادیر متوسط و کم کافئین می‌تواند در زنان باروری را افزایش دهد.
کافئین، عامل تغییر رفتار و تشدید احساسات
کافئین سبب افزایش واکنش‌های تحریک عصبی بیشتر می‌شود و مقدار گیرنده‌های عصبی را افزایش می‌دهد. به طوری که در مرکز ساخت و پردازش احساسات و عواطف که نام زیبایی هم دارد، به نام «گوی رنگ‌پریده»، ماندگاری کنش و واکنش‌هایی همچون عشق رمانتیک، عشق مادرانه، حسادت، خودنمایی، علاقه‌مندی به برد، حس حقارت و خودکم‌بینی، مانند فرض رقیب عشقی، را افزایش می‌دهد.
رابطه‌ی کافئین با پارکینسون
پژوهشگران ژاپنی دریافتند که میزان کافئین در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون نسبت به افرادی که سالم هستند و به مقدار مشابه کافئین مصرف کرده بودند، پایین‌تر است. چنین می‌نماید که کافئین از زوال گره‌های توده‌ی سیاه کف مغز پیش‌گیری می‌کند. این گره‌ها اگر کوچک و محو شوند، می‌توانند به بروز پارکینسون منجر شوند. سطح کافئین و فرآورده‌های آن در خون بیماران پارکینسونی با شدت بیماری تغییر نمی‌کند. در حقیقت، کافئین به درستی در روده‌ی کوچک افراد مبتلا به بیماری پارکینسون جذب نمی‌شود. پارکینسون یک بیماری با تخریب پیش‌رونده‌ی اعصاب است که چنانچه دیر شناخته شود، به مرگ مینجامد.
زایمان نوزادان کم‌وزن
کافئین می‌تواند سبب زایمان نوزادان کم‌وزن شود. مادران بارداری که روزانه دو فنجان قهوه می‌آشامیدند، یعنی ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز، زایمان‌هایی با بچه‌های کم‌وزن‌تر، کوتاه‌تر و ریزاندام‌تر داشتند. زیرا کافئین سبب تنگ‌تر شدن رگ‌های تغذیه‌کننده‌ی رحم می‌شود. همین امر موجب کاهش گردش خون و کاهش رشد جنین شده و واکنش طبیعی نوزاد به مواد هشیار کننده و تمرکز حواس ضعیف می‌شود.
تأثیر کافئین در افزایش متابولیسم و کاهش وزن
کافئین، اثر قابل مشاهده و مؤثری بر روی افزایش متابولیسم دارد. قرص‌های کافئین، قهوه‌ی سبز یا ترکیبات لاغرکننده در بازار بسیار در دسترس هستند. با توجه به عوارض کافئین در مقادیر بالا، هم در زنان هم در مردان بالغ و نوزادان، مشاوره با متخصص تغذیه ضروری می‌باشد. برخی از خرده‌فروشان، پودر کافئین خالص را به صورت عمده می‌فروشند. بنابراین، به عنوان یک مکمل غذایی به بازار عرضه می‌شود. والدین باید بدانند که بسیاری از نوجوانان و جوانان از آن برای افزایش انرژی استفاده می‌کنند. برخی دیگر پودر کافئین را، در تلاش برای افزایش عملکرد یا کاهش وزن مصرف می‌کنند. دریافت کافئین خالص در مقادیر بسیار اندک می‌تواند ایمن باشد. پودر کافئین بسیار قوی بوده و اندازه‌ی ایمن آن برای مصرف، بسیار کوچک است. اندازه‌گیری دقیق پودر کافئین در خانه تقریباً غیرممکن است. در نتیجه خطر مصرف بیش از حد تصادفی و کشنده‌ی آن، زیاد است.
برای نمونه، مقدار کافئین در مواد غذایی زیر را می‌توان مبنای دریافت کافئین دانست.
قهوه دم کرده ۲۴۰ میلی‌لیتر، ۹۵-۱۰۰ میلی‌گرم کافئین
قهوه فوری ۲۴۰ میلی‌لیتر، ۶۴-۷۰ میلی‌گرم کافئین
اسپرسو ۴۵ میلی‌لیتر، ۶۴-۷۰ میلی‌گرم کافئین
کولا ۲۴۰ میلی‌لیتر، ۲۰ میلی‌گرم کافئین
کیفیت کافئین به شناسه‌های بسیاری بستگی دارد. همچون چگونگی فرآیند و یا نژاد دانه‌ی قهوه. همچنین اندازه و بزرگی تی‌بگ قهوه.
تاثیرات شگفت‌انگیز دریافت کافئین در مقادیر سنگین: اسهال، تعریق، تهوع، بی‌تابی در برابر گرما، تنفس تند، لرزش ماهیچه‌ها!
بله. شگفت‌انگیزترین بخش این پیامدها اسهال هست. زیرا نخستین واکنش در برابر کافئین یبوست هست، البته در دوزهای ضعیف مانند آشامیدن قهوه در دوزاژ معمولی روزانه. اما در حد بالا تاثیرش کاملاً وارونه می‌شود.
چنانچه خوردن کافئین یک عادت باشد، با ترک ناگهانی آن نشانه‌های ترک اعتیاد دیده می‌شود. نشانه‌هایی مانند: سردرد، خواب‌آلودگی، گیجی، ضعف و نا آرامی. پژوهش سازمان غذا و داروی ایالات متحده، در پی یافتن دیگر پیامدهای ناخوشایند ناشی از مصرف کافئینی است که به‌صورت شات انرژی یا نوشیدنی انرژی‌زا میان مردم، به‌ویژه جوانان و ورزشکاران رایج است.
گیسو شریفی، کارشناس تغذیه