وقتی ذهن متوقف می‌شود یا انجماد عملکردی
همۀ ما در زندگی روزهایی داریم که حس می‌کنیم منجمد شده‌ایم و قادر به انجام هیچ کاری نیستیم، مخصوصاً اگر به اندازه‌ای کار داشته باشیم که باید برای هر دقیقه روز خود برنامه‌ریزی کنیم. مثلاً تصور کنید درست روز برگشتن بچه‌ها به مدرسه مصادف می‌شود با یک وقت حضوری در مطب پزشک و همچنین خرید برای رویدادی مهم.
انجماد عملکردی چیست؟
«انجماد عملکردی» به وضعیتی در روانشناسی اشاره دارد که فرد در شرایط استرس‌زا یا ترسناک به‌طور موقتی قادر به واکنش یا انجام کاری نیست و احساس می‌کند که «یخ زده» است. این پدیده که در موقعیت‌هایی مانند اضطراب شدید، شوک، یا حتی در زمان مواجهه با خطرات، اتفاق میفتد، بخشی از واکنش‌های «جنگ یا گریز» (fight-or-flight) بدن است.
علائم انجماد عملکردی
برخی از نشانه‌هایی انجماد عملکردی عبارتند از:
از نظر ظاهری فعال هستید، اما احساس می‌کنید منجمد شده‌اید و برای انجام کارهای ساده، به خصوص در زندگی شخصی خود، انگیزه ندارید.
از نظر جسمی خسته هستید اما ذهن یا سیستم عصبی شما همچنان فعال و بیش از حد تحریک شده است.
در انجام کارهایی که شروع کرده‌اید مشکل دارید.
در موارد شدیدتر انجماد عملکردی، شما احساس می‌کنید که از خانواده و دوستان جدا شده‌اید و می‌خواهید از تعاملات اجتماعی اجتناب کنید.
چرا انجماد عملکردی اتفاق میفتد؟
وضعیت انجماد عملکردی یک واکنش پیچیده است که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، تکاملی و روان‌شناختی در آن نقش دارد. این حالت یک سازوکار دفاعی است که به عنوان بخشی از سیستم پاسخ‌های «جنگ، گریز، یا انجماد» عمل می‌کند.
وقتی مغز به‌طور خودکار تهدیدی را شناسایی می‌کند، گاهی تصمیم می‌گیرد که بهترین راه مقابله با آن، هیچ کاری نکردن (عدم حرکت) است. این وضعیت به‌ویژه در مواجهه با شرایطی که فرد نمی‌تواند فرار کند یا به‌صورت مؤثری بجنگد، به‌وجود می‌آید. انجماد به بدن این امکان را می‌دهد که در مواقع خطر، کمتر دیده شود یا توجه کمتری را جلب کند.
این واکنش توسط سیستم عصبی سمپاتیک بدن آغاز می‌شود. هنگامی که مغز تهدیدی را احساس می‌کند، بخش‌های مختلف مغز، از جمله آمیگدال (مرکز پردازش احساسات) فعال شده و سیگنال‌هایی را به سیستم عصبی می‌فرستند که بدن را در وضعیت آماده‌باش قرار می‌دهد. در حالت انجماد، عضلات بدن به شدت سفت می‌شوند و بدن به حالت سکون می‌رود.
افرادی که تجربه‌های آسیب‌زا مانند تجاوز، جنگ، یا حوادث شدید را پشت سر گذاشته‌اند، ممکن است در مواجهه با محرک‌های مشابه دوباره وارد حالت انجماد عملکردی شوند. در این موارد، مغز به‌طور ناخودآگاه همان واکنش حفاظتی را فعال می‌کند که در زمان تجربۀ آسیب به‌وجود آمده بود.
گاهی نیز مغز نمی‌تواند به‌سرعت تصمیم بگیرد که باید مبارزه کند یا فرار کند، بنابراین به حالت انجماد وارد می‌شود تا فرصت بیشتری برای ارزیابی شرایط پیدا کند.
در مجموع، انجماد عملکردی اغلب پس از دوره های استرس زیاد یا به دلیل فرسودگی در محل کار یا خانه اتفاق می افتد. کسانی که احساس می کنند در زندگی خود هدف ندارند نیز ممکن است بیشتر این پدیده را تجربه کنند.
چگونه یخ زدگی عملکردی را متوقف کنیم؟
با طبیعت ارتباط برقرار کنید
مطالعات نشان داده‌اند که گذراندن وقت در طبیعت، به ویژه در فضاهای سبز یا در کنار آب، اضطراب را کاهش می‌دهد، تمرکز را بهبود می‌بخشد و کمک می‌کند با دید بازتری به مسائل نگاه کنیم.
ورزش کنید
ورزش یکی از عوامل افزایش اندورفین و بهبود خلق و خو و انرژی است. همچنین به شما احساس موفقیت می دهد. اگر با یک دوست راه بروید یا ورزش کنید خیلی بهتر است چون باعث افزایش اکسی توسین و سروتونین در بدن می‌شود.
بخندید
باور کنید یا نه، خنده واقعا می‌تواند بهترین دارو باشد. اندورفین ترشح می‌کند و با هورمون‌های استرس موجود در بدن در طول انجماد عملکردی مقابله می‌کند. همچنین سیستم عصبی پاراسمپاتیک را برای آرامش و کاهش استرس تحریک می‌کند.
نفس بکشید
هرگز قدرت تنفس و کاهش استرس را دست کم نگیرید. بازدم طولانی‌تر می‌تواند پاسخ استرس را خنثی کند، شما را آرام کند و هورمون های استرس را در بدن کاهش دهد.
با یک روانشناس یا مشاور حرفه‌ای صحبت کنید
اگر احساس می‌کنید که شادی و هدف خود را از دست می‌دهید یا مدیریت مسئولیت‌های اساسی زندگی روزمره برایتان دشوار است ممکن است این مسئله مربوط به مشکل جدی‌تری در سلامت روان باشد. بنابراین، بهتر است با یک متخصص روانشناسی صحبت کنید.