مایندست (الگوی فکری) یا ذهنیت ما، مجموعه‌ای از باورهاییست که نحوۀ درک ما از خودمان و جهان پیرامون‌مان را شکل می‌دهد. چیزی که در هر موقعیتی بر نحوۀ تفکر، احساس و رفتار تأثیر می‌گذارد. پس شاید بتوانیم بگوییم هر آنچه در مورد خود باور داریم به نوعی مایندست ما را شکل می‌دهد و بر موفقیت یا شکست‌مان تأثیر می‌گذارد.
در این یادداشت مایندست را تعریف کردیم و از علل شکل‌گیریش گفتیم. همچنین، سوالاتی را مطرح کردیم که با پاسخ دادن به آنها متوجه می‌شوید که مایندست رشد دارید یا مایندست ثابت. در انتها، راهکارهایی را برای تغییر مایندست ثابت به مایندست رشد معرفی کردیم.
مایندست ثابت در مقابل مایندست رشد
به گفتۀ کارول دوک، یکی از روانشناسان استنفورد، دو نوع الگوی فکری یا مایندست وجود دارد: ثابت و رشد. افرادی که الگوی فکری ثابتی دارند، معتقدند که توانایی‌هایشان ثابت است و نمی‌توان آنها را تغییر داد. همچنین ممکن است این افراد باور داشته باشند که استعداد و هوش به تنهایی منجر به موفقیت می‌شود و دیگر نیازی به تلاش نیست.
در سوی دیگر، افرادی با ذهنیت رشد قرار دارند، کسانی که معتقدند می‌توان استعدادها و توانایی‌ها را با تلاش و پشتکار در گذر زمان بیشتر و بهتر کرد. ذهنیت رشد ادعا نمی‌کند که همه می‌توانند با تلاش انیشتین یا موتزارت شوند، اما اگر هر کسی بیشتر تلاش کند، ممکن است بتواند باهوش‌تر و بااستعدادتر شود.
تفاوت‌های ذهنیت ثابت و رشد
الگوی فکری یا مایندست ما چگونه شکل می‌گیرد؟
حالا به سراغ این سوال برویم که مایندست یا ذهنیت ما اصلاً از ابتدا چگونه شکل می‌گیرد؟ تحقیقات دوک دو منبع اصلی را نشان می‌دهد: تشویق و برچسب‌گذاری، که هر دو در زمان کودکی اتفاق میفتند.
تأثیر تشویق
دوک و همکارانش در طی یک سری از آزمایشات دریافتند که کودکان بسته به نوع تشویقی که می‌شوند، رفتار بسیار متفاوتی پیدا می‌کنند. نتایج بررسی‌های آنها نشان داد که تشویق یا تحسین شخصی استعدادهای کودک با زدن برچسب «باهوش» بر او، ذهنیت ثابت را در کودک تقویت می‌کند. این نوع تشویق به کودک این پیام را می‌دهد که یا توانایی خاصی دارد یا ندارد و هیچ کاری نمی‌تواند برای تغییر این واقعیت انجام دهد.
در طرف مقابل، تحسین فرایندها، بر تلاشی که کودک برای انجام یک کار انجام می‌دهد، تمرکز دارد. این نوع تشویق به موفقیت فرد نسبت به تلاش و استراتژی‌ای که به کار برده است اشاره دارد، مواردی که تحت کنترل او هستند و می‌توانند در طول زمان بهبود یابند.
مثلاً فرض کنید فرزند شما نمرۀ خوبی در امتحان ریاضی بگیرد، تشویق شخصی ممکن است اینگونه باشد: «نمرۀ عالی گرفتی. تو نابغۀ ریاضی هستی!» اما تشویق فرایند معمولاً این شکلی است: «متوجه شدم چقدر برای این امتحان تلاش کردی. چندین بار مطالب را خواندی، از معلمت خواستی که بیشتر راهنماییت کند تا مسئله‌های سخت را حل کنی و خودت را محک بزنی. دیدی که جواب داد.»
بزرگسالان می‌توانند با تشویق تلاش‌ها به جای نتایج، ذهنیت رشد را در فرزندانشان ایجاد و تقویت کنند.
تأثیر برچسب‌ها یا کلیشه‌های ذهنی
برچسب‌ها، که شامل اختصاص ویژگی‌ها به افراد بر اساس کلیشه‌ها یا ارتباط با گروه‌های مختلف است، نیز می‌توانند به شکل‌گیری طرز فکر ثابت یا رشد منجر شوند. فردی که کلیشه‌ای در ذهن دارد که دختران در ریاضی بد هستند یا پسران در خواندن ضعیف هستند، ممکن است در مورد توانایی‌های خود نیز در آن زمینه‌ها ذهنیت ثابتی پیدا کند.
برای مثال، محققان دریافته‌اند که وقتی دانش‌آموزان قبل از امتحان به جنسیت یا نژاد خود فکر می‌کنند، نتایج متفاوتی در امتحانات می‌گیرند.
تأثیر مایندست بر زندگی ما
طرز فکر شما نقش مهمی در نحوه مقابله با چالش‌های زندگی ایفا می‌کند. افرادی که مایندست رشد دارند، بیشتر احتمال دارد در مواجهه با شکست‌ها ادامه دهند. به جای اینکه دست از تلاش بردارند، شکست‌های خود را فرصتی برای یادگیری و رشد می‌بینند. از سوی دیگر، کسانی که مایندست ثابت دارند، بیشتر احتمال دارد در مواجهه با شرایط چالش‌برانگیز تسلیم شوند.
افرادی که ذهنیت یا مایندست ثابت دارند دائماً به دنبال تأیید هستند تا ارزش خود را نه تنها به دیگران، بلکه به خودشان نیز ثابت کنند.
مایندست یا ذهنیت من چیست؟
آیا شما ذهنیت ثابتی دارید یا ذهنیت رشد؟ برای پی بردن به این موضوع، ابتدا جملات زیر را بخوانید و تصمیم بگیرید با کدام‌یک بیشتر موافق هستید:
- شما با میزان معینی از هوش به دنیا آمده‌اید و این چیزی نیست که بتوان آن را تغییر داد.
- مهم نیست که چه کسی هستید، نمی‌توانید توانایی‌ها و شخصیت بنیادی خود را بهبود ببخشید.
- افراد قادر به تغییر خود هستند.
- شما می‌توانید چیزهای جدید یاد بگیرید و هوش خود را بهبود ببخشید.
- افراد یا استعداد خاصی دارند یا ندارند. شما نمی‌توانید به سادگی استعدادی در زمینه‌هایی مانند موسیقی، نویسندگی، هنر یا ورزش به دست آورید.
- مطالعه، سخت‌کوشی و تمرین مهارت‌های جدید همه راه‌هایی برای پرورش استعدادها و توانایی‌های جدید هستند.
اگر با جملات ۱، ۲ و ۵ بیشتر موافق هستید، احتمالاً ذهنیت ثابتی دارید. اما اگر بیشتر با جملات ۳، ۴ و ۶ موافق هستید، مایندست شما به رشد تمایل دارد.
چگونه ذهنیت ثابت خود را دیگرگون کنیم؟
شاید افرادی با مایندست ثابت موافق نباشند، اما دوک پیشنهاد می‌کند که افراد قادر به تغییر ذهنیت خود هستند. اکنون به چگونگی آن می‌پردازیم:
روی مسیر تمرکز کنید:
یکی از مهم‌ترین عوامل در ساختن مایندست رشد، دیدن و یافتن ارزش در خود مسیر است. دلیلش ساده است؛ وقتی بر روی نتیجه نهایی تمرکز می‌کنید، تمام چیزهایی که می‌توانید در طول راه یاد بگیرید را از دست می‌دهید.
از واژۀ «هنوز» زیاد استفاده کنید:
اگر در انجام کاری به مشکل خورده‌اید یا نمی‌دانید چطور انجامش دهید، کافیست به خود یادآوری کنید: هنوز به این موضوع مسلط نشده‌ام. استفاده از این کلمه نشان می‌دهد که باور دارید با وجود هرگونه مشکل، باز هم خواهید توانست بر هر چیزی غلبه کنید.
کلمات و افکار خود بازبینی کنید:
افکار منفی را با افکار مثبت جایگزین کنید تا ذهنیت رشد را بسازید.
چالش‌ها را بپذیرید:
اشتباه کردن یکی از بهترین راه‌های یادگیری است. بنابراین، به جای فرار از چالش‌ها، آنها را بپذیرید و حتی خودتان را با چالش‌های جدید مواجه کنید.
