نقش والدین در تربیت کودک

سال‌های نوجوانی اغلب دوره‌ای از دگرگونی‌های فیزیکی، عاطفی و اجتماعی است. خود این تغییرات به تنهایی می‌تواند باعث نوسانات خلقی و افسردگی شود. اما ما چه زمانی افسردگی در نوجوانان را بیماری تلقی می‌کنیم؟ هنگامی که برخی از علائم، نگرانی دربارۀ سلامت جسمی و روانی نوجوانان را افزایش دهد.

نوجوانان مبتلا به افسردگی درد عاطفی قابل توجهی را تجربه می‌کنند که گاهی حتی به شکل درد جسمانی ظاهر می‌شود. به علاوه، علائم افسردگی در نوجوانان ممکن است شکل متفاوتی از افسردگی در بالغین داشته باشد. همچنین تشخیص این وضعیت از نوسانات خلقی طبیعی که در دوران بلوغ یا اضطراب معمولی نوجوانان تجربه می‌شود، تا اندازه‌ای دشوار است. به همین دلیل فقط یک پزشک یا متخصص سلامت روان می‌تواند افسردگی نوجوانان را تشخیص دهد، علائم و شدت آنها را ارزیابی کند و یک برنامۀ درمانی موثر را برای نوجوان فراهم کند.

افسردگی در نوجوانان چه علائمی دارد؟

والدین معمولاً بهترین افراد برای شروع فرایند درمان هستند، فرایندی که با تشخیص احتمال وجود افسردگی شروع می‌شود. مشاهدۀ این علائم می‌تواند به والدین در مورد بروز افسردگی در فرزند نوجوان‌شان هشدار بدهد:

• عصبانیت و تحریک پذیری
• مشکل در تمرکز
• خستگی
• احساس بی ارزشی یا گناه
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها
• بی‌قراری
• زیاد خوابیدن یا کم خوابی
• صحبت از مرگ یا خودکشی

با توجه به سال‌های پرتلاطم نوجوانی، گاهی چنین علائمی نادیده گرفته می‌شوند تا زمانی که متأسفانه اتفاقی جدی رخ دهد، مانند اقدام به خودکشی یا انجام رفتارهای پرخطر.

دلایل افسردگی نوجوانان

عوامل متعددی می‌تواند در بروز افسردگی در نوجوانان نقش داشته باشد، از جمله:

• بر هم خوردن تعادل بیوشیمیایی در نتیجۀ بلوغ
• زورگویی و قلدری در مدرسه
• سوء استفاده در دوران کودکی
• ترومای دوران کودکی
• استعداد ژنتیکی برای افسردگی
• سطح بالای استرس

خیلی اوقات نوجوان می‌تواند خودش به روشن کردن آنچه که احتمالاً در افسردگی‌اش نقش داشته کمک کند. حتی اگر واقعاً نداند که دلیل افسردگی‌اش چیست، صحبت کردن با او به باز نگه داشتن راه‌های ارتباطی برای درمان افسردگی کمک می‌کند.

چه زمانی باید در مورد افسردگی نوجوانان از متخصص کمک بگیریم؟

دریافت کمک ار شناخت علائم افسردگی و درک برخی از علل بالقوۀ این وضعیت سلامت روان آغاز می‌شود. گام بعدی این است که بدانید چه زمانی باید به دنبال کمک باشید و با چه کسی تماس بگیرید.

در صورت مشکوک شدن به افسردگی نوجوانان، درخواست کمک بسیار مهم است زیرا افسردگی در نوجوانان معمولاً به خودی خود از بین نمی‌رود. این وضعیت سلامت روان در صورت درمان نشدن می‌تواند چندین ماه ادامه داشته باشد و ممکن است باعث شود نوجوان برخی از نقاط عطف رشد خود را از دست بدهد.

افسردگی درمان نشدۀ نوجوانان همچنین ممکن است منجر به مسائل جدی دیگری مانند مصرف مواد مخدر و روان گردان، مشکلات رفتاری و حتی مشکلات جدی سلامتی جسمانی شود.

حرف آخر

افسردگی نوجوانان دلایل مختلفی دارد و اغلب به شکل انزواطلبی، مشکل در خواب و تغییر در اشتها ظاهر می‌شود. کمک گرفتن در صورت مشکوک بودن به افسردگی بسیار مهم است، زیرا اگر درمان نشود، می تواند منجر به مشکلات دیگری شود. غیر از افسردگی هر گونه تغییرات خلقی طولانی مدت در نوجوانان باید خیلی سریع شناخته و درمان شود. پس اگر هر گونه تغییر محسوسی در خلق و خو، رفتار یا شخصیت نوجوان خود مشاهده کردید حتماً از یک پزشک، روان درمانگر، روانشناس یا مشاور سلامت کمک بگیرید.

راه‌های ارتباطی با مرکز روانشناسی و مشاوره دیگرگون

راه‌های تماس با دکتر مهدی علی محمدی

اورژانس اجتماعی ۱۲۳

خط ۴۰۳۰

و

شمارۀ ۱۵۷۰ مشاورۀ رایگان برای دانش‌آموزان

خشم، یکی از واکنش‌های طبیعی همه‌ی ماست. خشم که بیشتر به عنوان یک هیجان منفی در نظر گرفته می‌شود، می‌تواند مناسب یا نامناسب بروز پیدا کند. اگر ابراز، به صورت نامناسب باشد، مشکل‌زا خواهد بود. آنچه که در مورد هیجان خشم، حائز اهمیت است، کنترل و مدیریت آن می‌باشد، زیرا عدم کنترل آن باعث ایجاد یک عادت رفتاری خواهد شد که در آینده آسیب‌های زیادی را ایجاد می‌کند.

یکی از مراحل رشد در کودکان مهار رفتار پرخاشگرانه است. این رفتار، در سنین نوباوگی بوجود می‌آید و در مراحل مختلف پیشرفت می‌کند. کودک توانایی کنترل و مهار خشم خود را به طور کامل ندارد. عوامل و موقعیت‌هایی مانند: گرسنگی، تشنگی، خستگی، ناامیدی و یا هر نوع احساس دیگری می‌تواند کودک را در معرض واکنش خشم قرار دهد. به دلیل آنکه کودکان نمی‌توانند مانند بزرگسالان، محیط اطراف خود را شناسایی کرده و با آن ارتباط برقرار کنند، و از سوی دیگر، توانایی بیان احساساتی که تجربه می‌کنند، مانند خستگی، ناامیدی و… را ندارند، تمامی آن‌ها را با واکنش خشم نشان می‌دهند، همچنین، مفاهیمی از جمله ترس، غم، احساس گناه، خجالت و… شاید باعث رفتار پرخاشگرانه در کودک شود. حال این واکنش می‌تواند برخورد فیزیکی و دعوا با والدین یا همسالان خود باشد یا در بازی‌ها و بر سر اسباب‌بازی ها خالی شود.

در کودکان، کنترل و مهار هیجان خشم مسئله‌ی بسیار مهمی است که باید به شیوه های درست آموزش داده شود تا از آسیب‌های روانی احتمالی آن در آینده، جلوگیری شود. اولین و مهمترین افراد برای آموزش کودک، والدین هستند. کودکان از والدین خود، بیشترین یادگیری رفتاری را دارند. بنابراین، یادگیری مهارت‌های گفتگو با فرزندان توسط والدین، اهمیت بسیار زیادی دارد.

پیشنهادهای راهبردی برای کنترل خشم کودکان:

۱- به کودک مفاهیم احساس و رفتار را آموزش دهید. و انواع احساساتی که تجربه می‌کنند را نام‌گذاری کنید. برای مثال، هنگام عصبانیت به او یاد دهید که این هیجان او خشم، نام دارد.

۲- در هنگام خشم کودک، والد یا والدین باید آرام و مسلط به خود باشند. اگر کودک، شما را ناتوان در کنترل هیجانات خود و رفتارهایتان ببیند، آن را یادگیری و تکرار خواهد کرد.

۳- در خانه برای رفتارها قانون‌گذاری کنید، قوانین نانوشته بسیار تاثیرگذارتر است. در همه‌ی خانواده‌ها، برای رفتارهای شایسته و ناپسند قوانینی وجود دارد. مثلاً، داد و بیداد کردن و به هم کوبیدن در و… جزو رفتارهای ناپسند، و سلام دادن، کمک کردن در چیدن سفره و… رفتارهای پسندیده محسوب می‌شوند. کودکان باید با عواقب رفتارهای مختلف‌شان آشنا شوند. پاداش در کودک می‌تواند رفتار او را بهبود بخشد و با گذشت زمان می‌آموزد که چه نوع رفتاری باعث تشویق و عدم تشویق او می‌شود.

۴- مهارت‌های ساده در کنترل خشم: مثلا وقتی که کودک پرخاشگری می‌کند، به جای گفتن جملات امری مانند داد نزن، اینکارو نکن و… با زبان نرم به او یاد دهید که درباره‌ی آن موقعیت و رفتارهای مختلفی که می‌تواند داشته باشد، صحبت کند. لازم است کودکان یاد بگیرند که از بین انواع واکنش‌ها می‌توان عکس‌العملی را که بهتر است، انتخاب کند. حتی می‌تواند رفتارهای بی‌ارتباط با موقعیت را از خود نشان دهد، مثلاً عطری را ببوید، گلدانی را آب دهد و… .

۵- بازی: موثرترین روش برای کنترل خشم در کودکان، بازی‌درمانی است. مثلاً به کودک بیاموزیم هنگام عصبانیت یک برگه را فقط خط‌خطی کند، یا توپ را بارها به دیوار پرتاب کند.

نکته پایانی اینکه کنترل خشم مسئله‌ی ساده‌ای نیست. همانطور که گفته شد خشم یک واکنش طبیعی در موقعیت‌های پیش‌آمده است، آموزش کنترل خشم به کودکان می‌تواند کمک کند که با احساسات‌شان راحت‌تر کنار آمده و آن‌ها را کنترل کنند. اگر خشم در کودک غیرقابل کنترل و مهارنشدنی باشد، نیاز به کمک‌های حرفه‌ای و مشاوره‌های کودک است، که والدین باید در جهت آن اقدام کنند.

حنانه علی­‌محمدی

کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، مشاور کودک مرکز روانشناسی و مشاوره‌ی دیگرگون